Leestijd circa 8 minuten
Project in verrassend Breda — Wat heeft het veel gebracht, het waardenstellend onderzoek van religieuze kunst in het kader van #KunstinBreda (2016-2017).
Bij het project #KunstinBreda staat het schrijven van waardestellingen centraal en dat is werk wat ik heel graag doe, omdat je dan allerlei verbindingen mag, kunt en moet leggen. In Breda heeft de afdeling erfgoed al de gebouw- en ruimtelijk gebonden kunst laten inventariseren. Voor zover deze niet beschermd is als onderdeel van een gemeentelijk of rijksmonument, worden de objecten gewaardeerd aan de hand van de erfgoedmeetlat, een instrument dat Breda heeft ontwikkeld voor het gemeentelijk erfgoedbeleid. Mijn opdracht betreft het kerkelijke erfgoed. Het team bestaat uit collega-onderzoeker Marjanne Statema die de inventarisatie opstelde, en Marc Berends en Diewert Berben van de gemeente Breda.
Met dit werk keerde ik tot mijn verrassing terug naar De genade van de steiger, want enkele vondsten heb ik alleen kunnen doen door de kennis die ik tijdens het onderzoek en schrijven van dat boek heb opgedaan.3 Vooraan staat het bijzondere wegkruis van Leen Douwes (1930) die sterk geïnspireerd was door Albert Servaes. Dat viel in de context van de problematische verhouding van de R.K. Kerk tegenover de hedendaagse kunst van toen te plaatsen, dankzij de schier onuitputtelijke collectie digitale bronnen en de zoekmachine van de Koninklijke Bibliotheek, Delpher.
Een eerste blik op de inventarisatie laat overigens al zien dat Breda over een prachtige collectie beschikt van hoge kwaliteit. Aan de ene kant zal te maken hebben met de positie van bisschopsstad, aan de andere kant met de aanwezigheid van de kunstacademie Sint Joost. Helemaal aan het slot van het project ontdekte ik iets dat daar meer licht op werpt en daar kom ik nog op terug. Een spannend project dus, dat hier en daar tot interessante zijlijntjes leidt, zoals mijn item over de Laurentiuskerk in ‘t Ginneken op ifthenisnow.eu illustreert. En dat had ik weer niet kunnen schrijven zonder mijn boek over de nieuwe Bavo, omdat hier in beide gevallen architect Joseph Cuypers en zijn vennoot Jan Stuyt bij betrokken waren.
Met verrassend Breda is trouwens niet miszegt, want er komen heel wat interessante zaken naar voren, zoals:
- de – raadselachtige iconografie van – de schildering van Théodore Stravinsky.
- het verhaal over de pyrofotografie in Huize Liesbosch.
- de speurtocht naar expressionistische wegkruisen: wat maakt het beeld van Leen Douwes zo bijzonder?
- ook de architecten Pierre J.H. en Joseph Th.J. Cuypers en hun ateliers voor kerkelijke kunst hebben hun stempel gedrukt op #KunstinBreda.
- wist je dat Breda een van de vroegste werken in glas in lood van Marius de Leeuw bezit?
- en het meest monumentale profane werk van Joep Nicolas in vermurail?
- en werk dat getuigt van de opstelling van kunstenaar(s) – zoals Albert Meertens – tijdens de oorlog (de Nederlandsche Kultuurkamer).
- vermeldenswaard is ook de manier waarop (toch) een individuele artistieke toets wordt gegeven aan de populaire icoon van O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand.
- en wat dacht je van de kleine collectie heilig Hartbeelden in de publieke ruimte die niet – zoals vaak wordt gedacht – fabrieksmatig zijn gemaakt, maar voor het gros uit werk bestaat van professionele kunstenaars en ateliers.
- een juweel van wederopbouwkunst bleek de uitmonstering van de kerk van Prinsenbeek uit 1963, waarmee wordt bevestigd dat de vernieuwing van de kerkelijke kunst in Nederland al vóór Vaticanum II doorzette.
- en, en …
Nieuwsgierig naar het project, gebruik dan de hashtag #KunstinBreda.
#KunstinBreda is in 2017 opgeleverd bij de gemeente Breda, bestaande uit de volgende onderdelen:
- het rapport met de waardenstellingen, getiteld: Bernadette van Hellenberg Hubar, #KunstinBreda | Religieuze kunst, Waardestellingen van uitmonsteringen en clusters, Ohé en Laak 2016-2017.
- de spreadsheets met de erfgoedmeetlat.
- de foto’s die Marjanne Statema en ik hebben gemaakt.
- enkele vertrouwelijke onderleggers.
Regelmatig wordt me om een of meer van de hiervoor genoemde bestanden gevraagd. Hiervoor hoort de koninklijke weg bewandeld te worden, dus je zult contact moeten opnemen met de gemeente Breda, in het bijzonder met de erfgoedambtenaren Marc Berends en Diewert Berben. Overigens heb ik de afgelopen jaren verschillende berichten en artikelen over het project gepubliceerd op de sociale media, deze site, op ifthenisnow.eu en in vakblad Vitruvius die op deze site ingekeken en gedownload kunnen worden. Dit gebeurde al lopende het project om gebruik te kunnen maken van kennisuitwisseling via deze kanalen.
;-) B. (& M.)
Excurs
Vervolg van de iconografie van de schildering van Théodore Strawinsky — Bij de voorstelling wordt de figuur rechts van Maria met kind ten onrechte geïdentificeerd als keizerin Helena, vanwege haar vondst van het heilig Kruis. Het is echter ondenkbaar dat een vrouw met een kelk met de hostie wordt afgebeeld en die ontbreekt dan ook in de traditionele iconografie van Helena, die verder altijd met een kroon wordt afgebeeld. Mijn aanvankelijke idee van Christus Eucharisticus heb ik laten vallen, omdat de kruisnimbus ontbreekt die bij het Jezuskind wel aanwezig is. Een iconografische puzzel of een anomalie, waarbij Helena wel met de kelk en de hostie is afgebeeld?
Het verlossende antwoord kwam van collega specialist religieus erfgoed, Sander van Daal, die het duo aan weerszijden van Maria interpreteert als een contemporaine variant van het middeleeuwse tweetal Synagoge (links) en Ecclesia (rechts): zij staan voor het Oude Verbond en het Nieuwe Verbond, het Oude Testament en het Nieuwe Testament, van de prefiguratie en de vervulling.3 Werd Synagoge als symbool van de joodse religie daarin vanouds negatief afgebeeld, sinds Vaticanum II maakt het bijbels-joodse erfgoed op een constructieve manier onverbrekelijk deel uit van de heilsgeschiedenis.
Bronnen en andere verwijzingen
- Voor Théodore Stravinsky zie Wikipedia. Voor Alphons Siebers en Wim van Dael, de inleiding tot de inventaris van het architectenbureau op het Nai/HNI: http://bit.ly/2cYBltJ.
- Zie http://bit.ly/GevdS.
- Zie hiervoor het klassieke naslagwerk van J.J.M. Timmers in de bibliografie van deze site.
- Voor deze site hanteren we de Creative Commons licentie, gespecificeerd onder deze link: http://bit.ly/Copyright-CC-BY-NC-SA-4-0. Dus geen commercieel gebruik en absoluut naamsvermelding, zoals geldt voor al onze teksten en foto’s op onze sites. Hiertoe rekenen we ook onze pagina’s op Facebook en Blogger. Voor de goede orde, alles wat ten dienste komt van kennisverspreiding, beheer en behoud van erfgoed zonderen we uit van commercieel gebruik.
Sociale media en erfgoed
VanHellenbergHubar.Org zet sociale media in zowel om nieuws over kunst, cultuur & erfgoed te delen als om vragen te stellen en zo kennis te vergaren. Centraal hierin staat onze Facebookpagina: http://bit.ly/VanHHOrg2FB
Ga eens kijken en deel onze berichten, zodat verhalen over kunst, cultuur & erfgoed een nog groter bereik krijgen!
Je kunt ons en andere onderzoekers ook helpen door deze pagina te delen via de knop delen onderaan de pagina.
Deze pagina is bijgewerkt op 31 augustus 2023.
Verkorte link van dit item: bit.ly/2eLzFTL of VanHH.org/?p=9088